Türk dizilerinin başta Orta Doğu ve Güney Amerika olmak üzere dünyanın dört bir yanında büyük bir ilgi görmesi yeni bir mevzu değil.
Diziler, Türkiye’nin kültürünü, turistik hoşluklarını ve ömür usulünü tanıtmak açısından uzun vakittir “yumuşak güç” fonksiyonu görüyor.
Yeni olan şey, bu gücü fark eden yabancı görüntü platformlarının Türkiye’ye gelmesi ile rekabetin ve üretimlerin sayısının artması.
Disney+, 14 Haziran prestijiyle özgün üretimleriyle artık Türkiye’de.
Sekiz yıldır Türkiye’de olan Netflix’in birinci özgün Türk üretimi olan Hakan Muhafız 2018 yılında platforma gelmişti.
HBO Max’in ise bu yıl sonunda yepyeni içerikleriyle Türkiye’ye gelmesi bekleniyor.
Bu üç ABD’li platformun büyük bir süratle Türkçe yepyeni içerik üretmekte giriştiği yarış, ister istemez Türkiye’deki dizilerin yapım ve çekim şartlarını değiştiriyor.
Bu rekabetin üretimciler, müellifler ve set çalışanları açısından olumlu yanları olduğu üzere çalışma kurallarında da güzelleşmeler görülüyor.
Halen geliştirilmeye en açık alanlar ise Türkiye’de üretilen dizilerin içerikleri, insan sermayesine yatırım yapılması ve çalışma koşulları açısından televizyon da dahil olmak üzere bütün üretimlerin milletlerarası standartlara çıkarılması.
TELEVİZYONLAR OYUNCU BULMAKTA ZORLANIYOR
ABD’li görüntü sitelerinin yanı sıra Türkiye’de BluTV, puhutv, Gain ve Exxen üzere lokal platformlar da kendi içeriklerini uzun vakittir üretmekte.
Televizyon kanallarının da son hız çekimlerine devam etmesiyle bu rekabetin dala en büyük yansıması nitelikli iş gücüne olan talebin artması oldu.
Ünlü oyuncuların son vakitlerde tercihlerini daha itibarlı buldukları için dijital platformlardan yana yapması, televizyonların oyuncu bulmakta zorluk çekmesine neden oluyor.
Tek büyük eksik oyuncu seçiminde yaşanmıyor, direktörle birlikte dizinin yürütme ve karar alma düzeneği olan reji tarafı ve set çalışanlarında da nitelikli iş gücüne muhtaçlık var.
Rekabetin yarattığı en olumlu sonuç ise sinema ve televizyon alanında eğitim görmüş ya da bu kesimde çalışan bireyler için iş imkanlarının artmış olması.
Sektörde eski devirlere kıyasla bu sayede iş bulmak daha kolay.
SET ŞARTLARINDA DÜZGÜNLEŞME YAŞANDI
Set emekçilerinin televizyon dizileriyle ilgili yıllardır lisana getirdikleri en büyük şikayet çalışma şartlarına yönelik oldu.
Televizyon kanalları ortasında reyting sebebiyle yaşanan rekabet, çok sayıda dizinin çekilmesine ve uzun kısım müddetlerine, bu da uzun çalışma saatlerine neden oldu.
Dijital görüntü platformlarıyla gelen en büyük değişiklik, gün içinde çalışma saatinin 12 ile sonlandırılması ve fiyatların haftalık olarak ödenmesi oldu.
Set emekçileri dijital platformlar için üretilen üretimlerde yemek imkanlarının da daha âlâ olduğunu lisana getiriyor.
UZUN BAKIŞMA SAHNELERİ ZORUNLULUKTAN
Sinema ve televizyon mezunu olan Tuğçe Koçyiğit, mesleğine reji asistanı olarak başlamış.
Bir televizyon dizisinin 13 kısmında çalıştıktan sonra çok mutsuz olduğunu, bu yüzden televizyona iş yapmayı bıraktığını anlatıyor.
Bu vakte karşı yarış, reji ya da set çalışanlarının mesleklerini hakkını vererek hayata geçirmelerini engelliyor.
Senaristler, neredeyse bir sinema uzunluğundaki bir kısmın senaryosunu bir hafta içinde yazmak, reji de son anda ellerine gelen senaryoyu kurallar elverdiğince süratli çekerek yetiştirmek zorunda kalıyor.
Bir reji çalışanı, bir dizi kısmının nasıl biteceğine dair senaryonun, kısmın çekimleri yapılırken ellerine geldiğini anlatıyor.
Bu yüzden de direktörler ister istemez şuurlu olarak süreyi doldurmak için uzun bakışma sahneleri çekmek zorunda kalıyor.
Bu da televizyon dizilerinde çekimlerin estetik telaşla gerçekleştirilmesine pürüz oluyor.
ANİ DEĞİŞİKLİKLER ÇEKİMLERİ HIZLANDIRIYOR
Yönetmenin bile çekim yapılacak yeri o günün sabahında gördüğünü söyleyen Tuğçe Koçyiğit, ani bir kar yağışı ya da fırtınanın ortaya çıkması ya da oyuncunun hastalanması üzere son anda gelişen durumlarda çekimlerin daha da çabukla yapıldığını anlatıyor.
Koçyiğit bu yüzden 2018’de Hakan Muhafız ile birlikte dijital platformlar için çalışmaya başlamış.
Hakan Muhafız’ın çekimlerinde “her şeyin hakkıyla” yapıldığını, nitelikli insanların çalıştığını ve şartların çok daha güzelleştiğini vurguluyor.
Dijital platformlara yapılan dizilerde set çalışanlarının senaryoyu daha evvel okuma bahtı olduğu için çekimlerin nerede ve nasıl yapılacağına daha rahat karar verme, tıpkı yerde gerçekleşecek çekimleri bir ortada yapma imkanları oluyor.
Bu sayede yaratıcılık, çalışma şevki ve çalışan memnunluğu dijital üretimlerde yükseliyor.
Ancak Koçyiğit, artık Netflix’in de televizyon dizileri üzere çekimleri hızlandırmaya başladığı ikazında bulunuyor.
HİKAYENİN MATEMATİĞİNİ DAHA İHTİMAMLI KURMAK
Televizyon dizilerinin bu temposunun en büyük yükünü çekenlerin başında senaristler geliyor.
Ercan Mehmet Fazilet, Blu TV’de yayınlanan “Behzat Ç. Bir Ankara Polisiyesi” ve “Saygı: Bir Ercüment Çözer Dizisi” dizilerinin senaristi.
Daha evvel Kanal D ve Star’da yayınlanan çok sayıda dizinin senaryosunda da imzası var.
Erdem, televizyona çalışmayı, “2,5 saatlik bir diziyi yazmak hem fizikî hem de ruhsal olarak yıpratıcı bir iş” olarak tanımlıyor:
“Beş günde 100 küsur sayfa yazdığınız ve bunu orta vermeden 40 hafta boyunca tekrarladığınız bir süreç bu. Bir diziyi 40 hafta rotada tutup dönem finaline taşımak önemli efor gerektiriyor.”
Dijital bir platform için senaryo yazdığınızda ise hem bir kısmın mühleti hem de kısım sayıları düşüyor.
Erdem’e nazaran dijital platformlara iş yapmanın en büyük avantajı dizinin çekimlerine bütün bir dönemin senaryosunun yazıldıktan sonra başlanması.
Erdem, “Bu da öyküyü geliştirirken ‘kervan yolda düzülür’ başından çıkmanıza, kıssanın matematiğini, lisanını daha dikkatli, ihtimamlı kurmanıza imkan tanıyor” diyor.
PLATFORMLAR TELEVİZYONLAŞIYOR MU?
Dijital görüntü platformları, Türkiye’deki dizi ve sinema dalının bütün sorularını çözebilmiş değil.
Sektörün aşikâr başlı kimi kederleri bu platformlar için yapılan işlerde de kendini tekrar gösteriyor.
Bunların en değerlisi de içerik.
Öncelikle televizyon dizilerinde yaşanan sansür ve RTÜK denetimi, tıpkı oranda olmasa da bu platformlara yapılan işlerde de karşımıza çıkabiliyor.
Özellikle LGBTQİ+ bireylerin olduğu senaryoların karşılaştığı problemler büyük bir tartışmaya yol açtı.
Yapımcı Yamaç Okur, dijital platformlarda daha kaliteli imaller yahut daha farklı içerikler olması beklentisini büyük bir yanılsama olarak görüyor.
Çukur ve Üç Kuruş üzere dizilerin imalcisi olan Okur, “Seyirci her yerde tıpkı, şu anda dijitalde televizyondakinden daha farklı bir seyirci yok. Esasen televizyondaki seyirci dijitale yanlışsız kayıyor” tespitini lisana getiriyor.
DİZİLERİN YURT DIŞINDA MUVAFFAKİYETE ULAŞMASININ FORMÜLÜ: AİLE
Okur’a nazaran Türkiye’deki dizilerin yurt dışında büyük bir muvaffakiyete ulaşmasının nedeni ise ailelerin bir arada izleyebileceği içeriklerin üretilmesi:
“Türk dizileri 1980’lerden sonra dünyanın her tarafında artan muhafazakarlaşmada hem kaliteli hem steril içerikler sunuyor.
“Örneğin mafya ile ilgili içerik yapıldığı vakit hem bir aile, his var hem de bir Latin Amerika ya da İngiliz dizisi kadar sert değil. Ailelerin birlikte izleyebileceği içerikler. Bu da dünyanın dört bir yanına rahat satılabilmesini sağlıyor.
“Türkiye’den beklenen içerikler aslında daha çok bayan içerikleri, aşk içerikleri. Bu alanda da çok fazla dizi üretiliyor ve farklı bir formda son periyotta Batı Avrupa’da da ilgi görüyor. Bilhassa İspanya’da, İtalya’da çok önemli izleniyor Türk dizileri. Bu muvaffakiyet devam ediyor.”
SANSÜR VE ÖZGÜRLÜK SORUNU
Ankara’nın içerik kontrolünü çok sıkı tutması nedeniyle Türkiye’nin dizi ihracatı potansiyelini tam olarak gerçekleştiremediğini söyleyen Okur da içerik çeşitliliği açısından bir sorun olduğunu kabul ediyor.
Bunun nedenini de hem daima içerik üreten bir üretimciler jenerasyonunun oluşturulamamış olmasına, hem de özgürlüğün bulunmamasına bağlıyor:
“Başıma ne iş gelir, diziye ne iş gelir kaygısıyla üretimlerin hayata geçirilmesi güzel değil. Bu türlü olunca daima sansürü nasıl aşarım, ne yaparsam başıma iş gelmez diye düşünmek zorunda kalıyorsunuz.”
TELEVİZYONLARDAKİ ŞARTLAR DEĞİŞİR Mİ?
Televizyon hala Türkiye’de diziler açısından en çok izlenen ve en güçlü araç.
Yapımcı Okur’un da vurguladığı üzere televizyondaki diziler ile bir gecede milyonlara ulaşıyorsunuz ve toplumsal medyada büyük bir tesir yaratıyorsunuz.
Şu an en büyük öncelikler, televizyon için yapılan dizilerin setlerinde de çalışma şartlarının güzelleştirilmesi ve çalışanların maaşlarının yükseltilmesi olarak öne çıkıyor.
Senarist, direktör ve üretimci Aksiyon Kaftan ise televizyonlarda yayınlanan “inandırıcılığı olmayan, gerçeklikten kopuk” dizilerden izleyicinin sıkıldığı görüşünde.
Ana akım kanallarda üretilen dizilerin tekrara düştüğünü ve artık gereğince heyecan verici olmadığını söyleyen Kaftan, “Tüm platformlarda gerçek öykülere dönüşle ilgili bir eğilim görüyorum” diyor.
Kovan isimli sineması Netflix’te de gösterilen Kaftan, platformlardan beklentisini ise şu biçimde açıklıyor:
“Dijital platformlardan beklentimiz global manada âlâ hikayeciliği desteklemeleri, içeriklerin sanatsal ve izleyiciyle buluşma seyahatlerine hürmet duymaları.”